Mevcut Şirketinizi Startup’a Dönüştürmek İçin Yapmanız Gereken 12 Değişiklik

(2025 - Genişletilmiş Versiyon)

Malum dünya ekonomisini startup’lar şekillendiriyor artık. En yüksek şirket değerlemeleri, en çok yeni istihdam, en yeni iş yapış modelleri ve en son teknolojiler… OpenAI bir kaç ayda hayatımızı nasıl etkiledi, öyle değil mi? Sizinse yıllardır yürüttüğünüz, üretime veya konvansiyonel hizmet ve teknolojilere dayanan bir işiniz var. Kendi yağınızda kavrulup gidiyor, bir türlü o hayal ettiğiniz atılımı gerçekleştiremiyorsunuz. Enseyi karartmaya gerek yok. İşinizi dönüştürerek siz de bir startup olabilirsiniz. İşte yapmanız gerekenler:

Kurumsallaşma

“Startup’lar kurumsal yapılar değil ki.” itirazlarınızı duyar gibiyim. Hayır, onlar da kurumsal, sadece farklı şekillerde. Bir banka veya ilaç şirketi gibi olmasalar da iyi tanımlanmış süreçleri, organizasyon yapıları, teknoloji yönetim biçimleri, insan kaynakları politikaları vardır. Bunu kurumsallaşma yerine profesyonelleşme olarak da okuyabilirsiniz.

Örneğin Midas, bir fintek startup’u olmasına rağmen, odaklandığı konuda, yani sermaye piyasası araçlarının alım satımı aracılığında, hem Sermaye Piyasası Kurulu SPK’nın hem de aracılık yaptığı pazarların bulunduğu ülkelerdeki regülasyonların hepsine uyumlanmak ve gerekli kurumsal yapıyı kurmak konusunda çalışıyor.

İyi yönetişim

Hâlâ eski usul “Patronun dediği olur.” tarzında bir yönetim yapınız varsa hemen değiştirin. Startup’ları da birkaç kurucu yönetiyormuş gibi görünse de aslında bu başarılarını çalışanlarıyla, paydaşlarıyla ve toplumla kurdukları yeni, farklı ve kuvvetli etkileşimlere borçlular. Örneğin Yemek Sepeti Delivery Hero’ya exit ettiğinde aldığı yatırımın önemli bir kısmını çalışanlarıyla paylaşmıştı. Param da aynı şekilde karının bir kısmını çalışanlarıyla paylaşıyor. Bu şirketler, başarılarının sadece kurucularının başarıları değil, tüm takımın başarısı olduğunun farkındalar.

Finansal sağlık

Çek, senet veya krediyle iş yürütmenin modası geçti. Daha doğrusu yüksek derecede volatil ve riskli ekonomik koşullarda çok tehlikeli hâle geldi. Uzun vadeli kamu alacaklarına ve bunların tahsilatına kadar kısa vadeli borçlarla finansmanına dayalı iş modelinden, son kullanıcılara direkt ulaştığınız ve nakit akışının kuvvetli olduğu iş modellerine dönüştürmelisiniz. Bu arada yeni finansman enstrümanlarını da öğrenmeli ve etkili kullanmalısınız. Kur ve faiz riskini opsiyon kontratlarıyla hedge edebilir, alacaklarınızı sigortalayabilir, faturalarınızı vadesinden önce 3. taraf şirketlere satabilirsiniz. İşletme sermayesi ihtiyaçlarınızı girişim sermayesi fonlarıyla veya finansman bonolarıyla karşılayabilirsiniz. Sermaye piyasalarında onlarca araç, fintek dikeyinde onlarca startup var.

Dijitalleşme

İşte duyulduğunda "gözlerin devrildiği" bir başlık. Ama dijitalleşmelisiniz gerçekten. Üretilen bilgi ve iş süreçleri başka türlü etkili olarak korunamazlar ve üzerlerine sağlam bir sistem kurulamaz. Bunun yanında yapay zekâ tarafından işlenemeyecek her türlü bilgi çöp olmak üzere. Klarna, yapay zeka teknolojilerinin geldiği bu noktada, 2023 yılı sonundan itibaren “mühendisler” dışındaki tüm işe alımları durdurduğunu açıkladı örneğin.

Yapay zekayı etkili bir şekilde entegre edebilecek bir şirket değilseniz bile endüstri 4.0, RPO (robotik proses optimizasyonu), makine öğrenmesi gibi pratikler hala gayet kullanışlı çözümler üretiyor. Başlangıç olarak otomatize edilebilecek her şeyi otomatize edebilirsiniz.

Veri Yönetimi

Dijitalleşme süreçlerine başladığınızda ne tip veri ürettiğinizi ve üretebileceğinizi, bu verilerden nasıl yararlandığınızı ve yararlanabileceğinizi de görmeye başlayacaksınız. Hatta muhtemelen iç süreçleriniz ve belki de yeni iş modeliniz bu bilgiyle şekillenecek. Veriyi aynı kasanızdaki para, parkurunuzdaki makineler ve stoklarınızdaki hammaddeler gibi somut bir kaynak olarak algılamanız ve buna göre politika üretmeniz şart.

Girişimcilik

Bir startup, doğası ve tanımı gereği yüksek belirsizlik ortamında ve yoğun rekabet altında hızlı hareket eden, yöneticileri hızlı ve otonom kararlar alan, hesaplanmış risk toleransı çok yüksek bir organizasyon modelidir. Önceki onyıllardaki işletme öğretilerine göre kurulmuş ve yönetilen şirketler bu şekilde yönetilmezler.

Şirketinizin tamamını bir günde dönüştüremeyebilirsiniz ama startup gibi yönetilen otonom yeni bir birim kurabilir, endüstrinizdeki startup’lara yatırım yapabilir, iç inovasyon programları kurgulayabilirsiniz. Yani girişimcilik bir şekilde yapınızda, DNA’nızda olmalı.

Aynı zamanda bu birim, veya satın alacağınız bir startup, işletmenizin yönetimsel ar-ge laboratuvarı gibi hareket eder. İyi sonuç veren uygulamaları hızla şirket geneline yayar, istediğiniz sonucu vermeyenleri ise şirketin bütününe zarar vermeden düşük maliyetle ve kısa sürede devreden çıkarabilirsiniz.

Çeviklik ve adaptasyon

Bir canlı sürekli değişken bir yaşam alanında hayatta kalmak için nasıl ortama adapte olmaya çalışıyorsa sizin de şirketinizi bu türbülanslı ekonomide hayatta tutmak için kuvvetli bir adaptasyon yeteneği geliştirmeniz gerekiyor. Kontrol edebileceğiniz değişkenler için yeni yaklaşımları ve yöntemleri uygulamaya başlamalı, kontrol edemeyeceğiniz negatif veya pozitif değişimlere hızlı ve uygun tepki verecek süreçler geliştirmelisiniz.

Artık startup sayılamayacak kadar büyük ve köklü şirketler olsa da, adaptasyon konusunda müthiş örnekler var: IBM, endüstriyel makineler ve sonrasında bilgisayar üretiminden çıkarak bulut teknolojilerine odaklandı. Microsoft da yazılım geliştirme odağından bulut servislerine yöneldi. Bir başka endüstriyel dev olan GE, ürettiği cihazlara değil bu cihazlardan elde ettiği veriyi merkeze alarak kendini bir veri şirketi olarak konumlamaya başladı.

İnsan kaynakları

Mevcut çalışanların becerilerini dönüştürmeniz, yeni yaklaşımlarınız için yeni çalışanlar aramanız, bulmanız ve işe almanız gerek. Yani insan kaynakları fonksiyonuna en azından üretim fonksiyonuna verdiğiniz değeri vermelisiniz, daha azını değil.

Türkiye’den doğan sosyal etki startup’u upschool.io, geleneksel becerileri olan ama teknoloji konusunda deneyimi olmayan kadınlara yönelik programlarıyla onları teknoloji çalışanları haline getiriyor. Buna benzer kurum içi-kurum dışı “upskilling” ve “reskilling” programlarıyla mevcut çalışan gücünüzü şirketteki dönüşüme uyumlu bir şekilde dönüştürebilirsiniz.

Yeni nesil pazarlama

Rakipleriniz nöropazarlama yaklaşımları, veri bilim, yapay zekâ tabanlı tahmin algoritmaları, dijital CRM uygulamaları gibi yeni nesil araçlar kullanırken, sizin sadece “satış ekibinin müşteri ziyaretleri+bayiler” şeklindeki geleneksel yaklaşımlarla rekabet etmeniz, sonucu acı verici bir deneyim olacaktır. Muhtemelen maliyeti de çok daha yüksektir. Bu nedenle bu yeni yöntemleri bilen, uygulayabilen, analiz edip dönüştürebilen pazarlama uzmanlarınız olmalı.

Martı ve sonrasında TAG’ın son aylarda dijital pazarlamayı nasıl kullandığına dikkat edin. Hem değer önerisini sürekli gündemde tutuyor, hem kullanıcı kitlesini büyütüyor, hem de regülasyonların önünü açmak için lobi aracı olarak kullanıyor.

Sosyal medya ve sosyal etki

Sosyal medyayı pazarlamadan ayırmamızın ve ayrı bir başlık olarak almamızın nedeni kontrol edemeyecek olmanız. Ancak ve ancak etkileşebilirsiniz. Ayrıca insanlar artık sadece kâr üretmeye çalışan, toplumsal bir etki üretmeyen şirketlerden hoşlanmıyor ve onlarla iş yapmak istemiyor. Negatif veya pozitif bilginin de sosyal medyada yayılma hızını düşünürseniz bu konuda neler yapmanız gerektiği ortaya çıkıyor. Sosyal medya üzerinden insanlarla şeffaf ve dürüst bir iletişim kurmalı, sosyal medyadaki varlığınızı kurumsal duruşunuza ve itibarınıza uygun yönetmeli, topluma pozitif etki üretecek ve bunun iletişimini düzgün yapacak bir yapı oluşturmalısınız.

Geçtiğimiz günlerdeki Patiswiss olayını hatırlayın. Halkla iletişim konusunda yaşanan iletişim kazasının sosyal medyada hızla yayılmasıyla şirket oldukça zor günler geçirmişti.

Sürdürülebilirlik

İşinizde ekolojik veya toplumsal olarak sürdürülebilir olmayan ne varsa derhal bırakın. Neden olduğunuz bir zarar varsa da tazmin etmenin yollarını arayın. Çok yakın bir tarihte ne kimse bu şirketlerde çalışmak isteyecek ne de ürününü, hizmetini kullanmak isteyecek.

Bu konuda hassas olan şirketler ise, sanılanın aksine finansal olarak da başarılı oluyor ve büyümeye devam ediyorlar. Adını “Fazla” olarak değiştiren ama “Fazla Gıda” olarak tanıdığımız startup gıda israfını azaltmaya odaklanırken, “Givin” ise kullanılmış moda ürünlerini bağışa dönüştürüyor. Her ikisi de sevilen bir marka ve başarılı bir şirket olmayı başardılar.

Globalleşme

Kontrol edemeyeceğiniz birçok risk var. Jeopolitik riskler, bunlardan kaynaklı kur, yerel politik riskler, doğal afetler, pazardaki rekabet… Bu riskleri değil ama bunlardan negatif etkilenme ihtimalinizi azaltabilirsiniz. Bu noktada en etkili yol globalleşmeden geçiyor. Farklı pazar ve ülkelerdeki müşterilere ulaşmanın yollarını bulmalısınız. Üretim için hammadde ve hizmet satın alıyorsanız tedarikçilerinizi de global olarak çeşitlendirmelisiniz.

Geçtiğimiz yıl sonunda başlayan ve Dünya deniz taşımacılığının yaklaşık %15’inin rotası olan Kızıldeniz’den geçen nakliye gemilerine yönelik saldırılar sonucu gemilerin rotaları ortalama 10 gün uzuyor ve Ümit Burnu’nu dolaşmak zorunda kalıyorlar. Bir diğer önemli deniz ticaret rotalarından olan ve deniz taşımacılığının yaklaşık %5’inin geçtiği Panama Kanalı da İklim krizi kaynaklı bir başka sorunu yaşıyor. Kanal’daki su seviyesi çok düştüğü için trafik önemli ölçüde aksamakta. Hammaddesini bu rotalardan taşıyan, veya satılacak ürünlerini bu rotalardan yeni pazarlara ulaştırmaya çalışan şirketler şimdiden milyarlarca Dolar zarar ettiler.

https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2024/03/07/Red-Sea-Attacks-Disrupt-Global-Trade)

Bütün okuduklarınızın bir bütünün parçaları olduğunu fark etmişsinizdir. Okurken kafanızda şirketinizle ilgili bir vizyon canlandı ve zihinsel olarak oraya doğru yönlenmeye başladınız. İşte buna sahip çıkın. Ulaşmak istediğiniz bu yer, stratejinizi de şekillendirecek. Yukarıdaki hedefleri yerine getirirken birçok yöntem ve kısa/orta vadeli taktik kullanacaksınız. İşe yaramayan bazı yaklaşımları revize edeceksiniz. Günlük operasyonda kaybolmamak, dağılmadan bu parçalardan anlamlı bir bütün elde etmek için net bir strateji geliştirmeli ve bütün faaliyetlerinize bu strateji çerçevesinden bakmalısınız.

Kıvılcım Çaylı